Besin zinciri
- Canlıların yaşamını devam ettirmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Gerekli olan bu enerjiyi besinlerden sağlarlar. Bazı canlılar ihtiyaç duydukları bu besinleri kendileri üretirken, bazı canlılar ise diğer canlılardan karşılar.
- Canlılar beslenme şekillerine göre üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olarak 3 gruba ayrılır.
Üreticiler:
- Fotosentez yaprak kendi besinlerini kendileri üretirler.
- Üreticiler, ürettikleri besinin bir kısmını kendi ihtiyaçları için kullanırken bir kısmını da depo eder.
- Yeşil bitkiler, bazı bakteriler, öglena, mavi-yeşil algler, su yosunları, planktonlar fotosentez yapan canlılardır.
Tüketiciler:
İhtiyaç duydukları besini dışarıdan alan canlılardır. Tüketiciler 3’e ayrılır.
1- Otçullar: Sadece üretici canlılarla beslenirler. İnek, çekirge, ceylan, keçi, zürafa, at, eşek, koyun, keçi gibi.
2-Etçiller: Tüketici canlılardan sadece hayvanlarla beslenirler. Aslan, timsah, tilki, köpek balığı, çakal, kartal, atmaca, kurt gibi.
3-Hem etçil hem otçul: Hem bitkisel hem de hayvansal besinlerle beslenir. İnsan, ayı, tavuk, serçe, şempanze, fare, kaplumbağa gibi.
Ayrıştırıcılar(çürükçüller):
- Üretici ve tüketicilerin oluşturduğu ölü ve organik atıkların yıkımını ve parçalanmasını sağlayan canlılara ayrıştırıcılar denir.
- Ayrıştırıcılar canlı kalıntılarını parçalayarak yaşamlarını sürdürürler.
- Bazı bakteriler ve mantarlar bu özelliğe sahiptir.
- Doğadaki madde döngüsünde rol oynarlar. Hayatın devamlılığında etkilidirler.
Besin zinciri:
- Canlıların ihtiyaç duydukları enerjiyi birbirlerinden sağlamasıyla oluşan sıralamaya denir.
- Besin zincirinin ilk basamağı üreticilerden diğer basamakları tüketicilerden oluşur.
- Besin zincirinin her basamağında ayrıştırıcılar bulunur.
- Besin zincirinde bir canlının sayısının artması veya azalması bütün zinciri etkilemektedir.
Besin ağı: İç içe geçmiş besin zincirlerinden oluşan ağa besin ağı denir. Bir canlı birden fazla besin zincirinde bulunabilir.
Ekoloji piramidi:
- Bir ekosistemdeki besin zincirinde yer alan basamaklar arasında bulunan ilişki ekoloji piramidi ile ifade edilir.
- Üreticiler ekoloji piramidinin ilk basamağında, 1. dereceden tüketiciler 2. basamağında, 2.dereceden tüketiciler ise 3.basamağında yer alır.
- Ayrıştırıcı olan bakteri ve mantarlar ise besin piramidinin her basamağında yer alabilir.
- Ekoloji piramidinde enerji ihtiyacını üreticilerden elde eden canlılara otçul, otçullardan elde edenlere etçil, bu iki grubun ikisinden de elde edenlere ise hem etçil hem otçul adı verilir.
- Besin piramidinde yukarı doğru daralmanın sebebi her basamaktan sonra yaşanan enerji kaybıdır.
- Tüm canlıların temel enerji kaynağı güneştir.
Besin piramidinde aşağıdan yukarı doğru çıkıldıkça;
- Enerji azalır. Bitkiler, Güneş’ten aldıkları enerjiyi kullanarak besin üretir. Besinlerdeki enerjinin büyük bir bölümünü kendileri için kullanırlar. Bu enerjinin yaklaşık % 10’luk kısmı 1. dereceden tüketicilere aktarılır. 1. Dereceden tüketiciler de bitkilerden aldıkları besinlerdeki enerjinin % 90’a yakın kısmını kullanıp kalanını 2. dereceden tüketicilere aktarır. Böylece en fazla enerji üreticilerde olur. Tüketiciler arasında enerji aktarılırken enerji kaybı gerçekleşir. Örneğin üreticilerdeki 1000 J’lük enerjinin ancak 100 J’lük kısmı 1. dereceden tüketicilere aktarılır. 2. dereceden tüketiciye aktarılan miktar ise yaklaşık 10 J’dür.
- Enerji kaybı artar.
- Ekoloji piramidinde beslenme ilişkisine bağlı olarak vücut büyüklüğü genelde artar.
- Birey sayısı azalır.
- Çeşitli kimyasal maddeler canlıların vücudunda tamamen parçalanamaz ve birikir. Buna biyolojik birikim adı verilir. Tüketici canlılar enerji gereksinimlerini karşılamak için birçok canlı tükettiğinden üreticilerden tüketicilere doğru gidildikçe biyolojik birikim artar.
- Biyokütle azalır.