Yakıt:
Yanma özelliğine sahip, yandığı zaman çevresine ısı veren maddelere yakıt denir. Yakıtlardan elde edilen enerji ısınma, aydınlanma, araç ve makineleri çalıştırma gibi pek çok alanda kullanılır.
Yakıt çeşitler:
Yakıtlar; katı, sıvı ve gaz yakıtlar olmak üzere üç çeşittir.
Katı yakıtlar:
- Katı yakıtlar, odun ve kömürdür.
- Yakıt olarak kullanılan odun ağaçlardan elde edilir. Odundan elde edilen enerji düşüktür.
- Kömür ise yer altından maden şeklide çıkarılır. Oduna göre daha çok enerji verir.
- Turba, linyit, taş kömürü, kok kömürü ve antrasit kömür çeşitleridir.
- Enerji sıralaması antrasit>taş kömürü>linyit>turba olarak sıralanır.
- Katı yakıtları çevreye verdiği zara diğer yakıtlara oranla fazladır.
Sıvı yakıtlar:
- Benzin, mazot(motorin), gaz yağı, fuel-oil, ispirto gibi yakıtlar sıvı yakıtlardır.
- Yer altından çıkarılan petrolün işlenmesi sonucu sıvı yakıtlar elde edilir.
- Sıvı yakıtlar, katı yakıtlara göre daha çabuk yanar ve daha az çevreyi kirletir.
Gaz yakıtlar:
- Doğal gaz, LPG, havagazı ve biyogaz gibi yakıtlar gaz yakıtlardır.
- Doğal gaz yerin altından çıkan bir fosil yakıttır.
- LPG(sıvılaştırılmış petrol gazı), petrolden elde edilen bir gaz çeşididir.
- Hava gazı kömürden elde edilir. Kullanımı çok yaygın değildir.
- Hayvan ve bitki atıklarından elde edilen gaz ise biyogazdır.
- Gaz yakıtlardan özellikle doğalgaz kullanımı yaygındır ve çevre dostudur.
Enerji kaynakları:
Enerji kaynakları yenilenemez enerji kaynakları ve yenilenebilir enerji kaynakları olarak ikiye ayrılır.
Yenilenemez enerji kaynakları:
Bir defa kullandıktan sonra tekrar kullanılmayan ve kullanıldıkları zaman tekrar yenilenebilmeleri milyonlarca yıl süren enerji kaynaklarına yenilenemez enerji kaynakları denir. Yenilenemez enerji kaynakları; fosil yakıtlar ve nükleer enerjidir.
Fosil yakıtlar;
- Bitki ve hayvan kalıntılarının yer kabuğunun derinliklerinde zamanla sıkışıp farklılaşmasıyla oluşur.
- Fosil yakıtların oluşması binlerce, milyonlarca yıl sürmektedir.
- Kömür, petrol, doğal gaz fosil yakıtlardır.
- Katı fosil yakıtların çevreye verdiği zara çok fazladır. Mümkün olduğu kadar kullanımlarından kaçınılması gerekir.
- Fosil yakıtları hava kirliliği, toprak kirliliği gibi birçok çevre sorununa yol açmaktadır. Ayrıca fosil yakıtların çevreye saldıkları zehirli gazlar yüzünden sera etkisi meydana gelip bunun yanı sıra küresel ısınma oluşmaktadır.
Nükleer enerji;
- Radyoaktif maddelerin parçalanması sonucu ortaya çıkan enerji biçimidir.
- Açığa çıkan enerji miktarı çok büyüktür.
- Büyük enerji ürettikleri gibi çok büyük tehlikelere de yol açmaktadır.
Yenilenebilir enerji kaynakları:
Kullanıldıkları zaman miktarları azalmayan enerji kaynaklarıdır. Güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, hidroelektrik enerjisi, jeotermal enerji ve biyokütle enerjisi yenilenebilir enerji kaynaklarıdır. Yenilenebilir enerji kaynakları çevreye zarar vermezler.
Güneş enerjisi;
- Yaşamın kaynağı olan güneş, bütün enerji kaynaklarının ana kaynağıdır.
- Yeryüzündeki canlıların yaşam kaynağıdır.
- Güneş enerjisi ile aydınlanma, sıcak su, elektrik üretimi, seraların ısıtılması gibi birçok alanda fayda sağlanır.
Rüzgar enerjisi;
- Sıcaklık farkından dolayı meydana gelen hava hareketlerine rüzgar denir.
- Rüzgar enerjisinden faydalanarak, rüzgar gülleri ile elektrik üretimi yapılır.
Hidroelektrik enerjisi;
- Suyun hareketinden elektrik üretilmesidir.
- Su barajlarda(HES) depolandıktan sonra kanal veya borulardan geçirilir ve tribünleri çevirerek elektrik üretilmesi gerçekleşir.
Jeotermal enerji;
- Jeotermal enerji yeraltından çıkan sıcak su veya su buharından elde edilir.
- Jeotermal enerji; elektrik üretimi, evlerde ısınma ve turistik termal kaplıcalarda kullanılır.
Biyokütle enerjisi;
- Bitki ve hayvan kalıntılarını, atıkların tümüne biyokütle denir.
- Biyokütleden; biyodizel, biyogaz, metan gazı gibi yakıtlar elde edilebilir.
Yakıtlar ve çevre:
- Fosil yakıtların yanması sonucunda atmosfere salınan zehirli gazlar, havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarına dönüşebilir. Asit yağmurları can ve mal kaybına yol açar, doğal çevreyi olumsuz etkiler.
- Fosil yakıtların yanması sonucu ortaya çıkan karbondioksit gazı sera etkisine neden olabilir. Sera etkisi küresel ısınmaya neden olur.
- Yenilenemez enerji kaynakları çevreyi ve canlı yaşamını olumsuz etkiler.
- Fosil yakıtların kullanılması sonucu oluşan atıklar toprak kirliliğine sebep olur.
- Fosil yakıtlardan çıkan zehirli gazlar özellikle hava kirliliğinin başlıca nedenidir.
- Yakıtları yanması sonucu oluşan zehirli gazlar başta solunum yolları hastalıkları olmak üzere çeşitli hastalıklara neden olur.
Soba ve doğal gaz zehirlenmeleri:
Soba ve doğal gaz zehirlenmelerinden her yıl binlerce insan zehirlenmektedir. Isınma amaçlı kullandığımız odun, kömür, doğal gazın yanması sonucu etrafa zehirli gazlar çıkar. Çıkan bu zehirli gazlardan biri olan karbon monoksit gazı zehirlenmenin başlıca sebebidir. Karbon monoksit; renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı ve zehirli bir gazdır. Soluduğumuz hava ile vücudumuza giren bu gaz kana karışır ve oksijen alımını engelleyerek zehirlenmeye neden olur. Karbon monoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kısa sürede tıbbi müdahale yapılmazsa ölümle sonuçlanabilir.
Zehirlenme belirtileri:
- Baş ağrısı
- Yorgunluk ve bitkinlik
- Mide bulantısı ve kusma
- Nefes darlığı
- Yürüme ve denge güçlüğü
- Sersemlik ve bilinç kaybı
Soba ve doğal gaz zehirlenmelerine karşı önlemler:
- Kullanılan yakıtlar standartlara uygun ve kaliteli olmalıdır.
- Sobaya yakıt çok doldurulmamalı, yanması için yeterli boşluk bırakılmalıdır.
- Sobalar tutuşturulurken üstten tutuşturulmalı.
- Soba bacaları düzenli olarak temizlenmeli.
- Kombilerin düzeli olarak bakımları yapılmalıdır.
- Şofbenler mutlaka bacaya bağlı olmalıdır.
- Soba, şofben, kombi vb. bulunan ortamlar havalandırılmalıdır.
- Doğal gaz kullanılan binalarda pencere camlarındaki mentezler kapatılmamalıdır.
- Yatmadan önce sobaların söndüğünden emin olunmalı.
- Konutlarda doğal gaz kaçaklarına karşı alarmlar kurulmalıdır.
- Lodoslu ve fırtınalı havalarda soba, şofben veya kombiler söndürülmelidir.