Hücre:
- Bir canlının, canlılık özelliği gösteren en küçük yapı taşına hücre denir.
- Bir canlı, bir tane hücreden oluşacağı gibi çok sayıda hücreden de oluşabilir.
- Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük olan hücreyi mikroskop yardımıyla görebiliriz.
- Hücre, bitki hücresi ve hayvan hücresi olarak iki farklı şekilde incelenir.
- Hücre; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç temel kısımdan oluşur.
Hücrenin kısımları: Hücreler arasında yapısal olarak farklar bulunsa da temel olarak üç başlık altında incelenir.
Hücre zarı:
- Canlı ve esnek bir yapıdadır. Hücreyi dışarıdan sararak dağılmasını engeller.
- Seçiçi-geçirgen özelliğe sahiptir. Bu sayede hücre içi ile hücre dışı arasında madde alışverişini sağlar.
- Hücreyi dış etkenlerden korur ve hücreye şekil verir.
- Hayvan hücresinde sadece hücre zarı varken, bitki hücresinde hücre zarının hemen üst kısmında yer alan hücre duvarı bulunur.
Unutma! Hücre duvarı cansız ve sert bir yapıdadır. Bu sayede bitkiye dayanıklılık verir.
Sitoplazma:
- Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akına benzeyen yarı akışkan ve yarı saydam maddedir.
- İçerisinde enzimler, hormonlar, mineraller, karbonhidratlar, yağlar ve proteinler bulunur.
- Hücrenin yaşamsal faaliyetleri burada gerçekleşir.
- Hücrenin yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştiren organeller burada bulunur.
Çekirdek:
- Hücrenin yönetim merkezidir.
- Çekirdek içerisinde atalarımıza benzememiz sağlayan ve nesilden nesile aktarılan kalıtım materyali bulunur.
- Bazı hücrelerde çekirdek yoktur. Çekirdeği olmayan hücrelerde kalıtım maddesi sitoplazma içinde dağınık bir biçimde bulunur.
- Çekirdekteki İpliksi yapılara kromozom adı verilir. Kromozomlar canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan yapıdır. Kromozomların temel yapısını oluşturan moleküle ise DNA’dır. DNA hücrenin yönetici molekülüdür. Çift iplikten oluşan sarmal bir yapıya sahiptir. DNA’nın belirli uzunluklardaki görev birimlerine gen denir. DNA çok sayıda gen içerir. Genler; saç rengi, göz rengi, burun şekli gibi canlının vücut özelliklerini belirler. Genleri oluşturan daha küçük yapılara nükleotid adı verilir. Nükleotidler DNA’nın temel yapı birimleridir.
Hücrenin Organelleri: Hücrenin solunum, boşaltım, sindirim, enerji üretimi gibi birçok yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel denir. Organel sitoplazma içinde bulunur. Her organelin kendine özel görevleri vardır.
Mitokondri: Hücrenin enerji merkezidir. Hücrenin ihtiyaç duyduğu enerjiyi besinleri parçalayarak oluşturur. Enerji İhtiyacı çok olan hücrelerde mitokondri sayısı da fazladır.
Koful: Hücrenin depo merkezidir. Hücre içindeki yararlı ve atık maddeleri depolar. Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır.
Kloroplast: Bitkiye yeşil rengini verir. Fotosentez sırasında görev alarak bitkinin besin ve oksijen üretmesini sağlar. Hayvan hücrelerinde yoktur.
Ribozom: Protein sentezinden(üretimi) sorumludur. Tüm hücrelerde bulunur. En küçük yapıdaki organeldir.
Lizozom: Hücre içi sindirimden sorumludur. Büyük yapılı maddeleri parçalayarak küçük hale getirir. Yaşlanmış hücrelerde lizozom etrafındaki zar yok olarak hücrenin tamamen parçalanması sağlanır. Hayvan hücrelerinde ve ilkel yapılı bitki hücrelerinde bulunur.
Sentrozom: Hücre bölünmesinden sorumludur. Hayvan hücrelerinde bulunur.
Golgi cisimciği(aygıtı): Hücre içinde bulunan salgı maddelerinin üretilmesinde, paketlenmesinde ve salgılanmasında görevli olan organeldir. Ter bezlerinde, süt bezlerinde ve tükürük bezlerinde sayısı fazladır.
Endoplazmik retikulum: Madde taşınmasında, iletiminde görevli olan organeldir.
Bitki ve hayvan hücresi arasındaki farklar:
|
HAYVAN HÜCRESİ |
BİTKİ HÜCRESİ |
|
Şekli yuvarlaktır. |
Şekli köşelidir. |
|
Hücre duvarı yoktur. |
Hücre duvarı vardır. |
| Sentrozom vardır. |
Sentrozom yoktur. |
|
Kloroplast yoktur. |
Kloroplast vardır. |
|
Lizozom vardır. |
Lizozom görevini yapan özel yapılar vardır. |
| Koful, küçük ve çok sayıda bulunur. |
Koful, büyük ve az sayıda bulunur. |
Hücrenin keşfi ve tarihsel gelişimi:
- 1585 – Zacharius Janssen ilk misroskobu icat etti.
- 1665- Robert Hooke hücreleri keşfetti.
- 1674 – Antonie von Leewenhoek suda yaşayan tek hücrelileri fark etti.
- 1838 – Mattius Schleiden bütün bitkilerin hücrelerden oluştuğunu keşfetti.
- 1839 – Theodore Schwann tüm hayvanların hücrelerden oluştuğunu keşfetti
- 1858 – Rudolf Virchow bütün hücrelerin önceki hücrelerden geldiği fikrini önerdi.
- 1886 – Ernst Abbe ve Carl Zeiss ilk modern mikroskobu yaptı.
- 1931 – İlk elektron mikroskobu üretildi.
- 1955 – James Watson ve Francis Crick DNA yapısı için geçerli bir model önerdi
- 1996 – Vücut hücreleri kullanılarak Dolly isimli koyun kopyalandı.
- 2000 – İnsanın gen haritası çıkarıldı ve hala modern çalışmalar devam etmektedir.
Hücreden Organizmaya:
Aynı görevi yapan benzer hücreler bir araya gelerek dokuları oluşturur. Dokular bir araya gelerek organları oluşturur. Organlar bir araya gelerek sistemleri oluşturur. Sistemler bir araya gelerek Organizmayı(canlı) oluşturur.
