Evren: Uzay ile birlikte Dünya’yı da kapsayan sonsuz boşluğa verilen isimdir.
Uzay: Dünya ve diğer gökcisimleri arasında yer alan sonsuz boşluğa verilen isimdir.
Unutma! Evren= Dünya + Uzay
Uzay araştırmaları:
- Uzayda yapılan incelemeler, gözlemler ve bir takım geziler uzay araştırmalarının kapsamındadır.
- Gök cisimlerini inceleyen bilim dalına Gök Bilimi(astronomi) Bu alanda çalışmalar yapan bilim insanlarına Gök Bilimci(astronom) denir.
- Uzay araçları ile uzaya giden bilim insanlarına ise astronot Bazı ülkelerde astronot yerine kozmonot terimi de kullanılabilir.
Uzay teknolojileri:
Çeşitli araçlarla uzaya çıkılmasını sağlayan, uzayda yapılan araştırma sonuçlarını Dünya’ya ulaştıran teknolojilere uzay teknolojisi adı verilir. Roketler, uydular, mekikler, uzay sondaları ve uzay istasyonları uzay araştırmalarına büyük katkı sağlayan teknolojik ürünlerdir.
Uzay mekiği: Uydulara malzeme taşımak, uzaya uyduları yerleştirmek ve uzayları araçlarını onarmak gibi pek çok amaç için kullanılan araçlardır. Tekrar tekrar kullanılabilme özelliğine sahiptir. İnsanlı uzay araçlarıdır.
Uzay sondası: İnsansız uzay araçlarıdır. Uzay’ın, Uzay boşluğunun ve diğer gök cisimleri hakkında veri toplayan araçlardır.
Uzay istasyonları: Uzayda insanların konaklaması ve çalışması için gönderilen araçlardır. İnsanlı uzay araçlarıdır.
Uzay roketi: Uzaya uydu taşınmasında kullanılan araçlardır. İnsansız hava araçlarıdır.
Yapay uydular: İnsanlar tarafından geliştirilip, dünyanın veya başka bir gezegenin yörüngesine yerleştirilen ve onların yörüngelerinde birlikte dönen uzay araçlarına denir. Yapay uydular; haberleşme, hava olayları, askeri, uzay araştırmaları, gözlem amaçlı gibi amaçlarda kullanılabilir.
Ülkemizin uzaya gönderdiği uydular:
Türksat uyduları: Televizyon, radyo, telefon ve internet gibi haberleşme için kullanılır. Son fırlatılan 5 uydu(Türksat 3A, Türksat 4A, Türksat 4B, Türksat 5A, Türksat 5B) aktif olarak görevine devam etmektedir. Türksat 1B, Türksat 1C ve Türksat 2A uyduları görevini tamamlamışlardır.
Göktürk uyduları: Gözlem ve keşif uydularıdır. Aktif olarak görevine devam etmektedir.(Göktürk 1, Göktürk 2)
İmece uydusu: 2023 yılından itibaren gözlem uydusu olarak görev yapmaktadır.
Rasat uydusu: Gözlem ve keşif uydularıdır. Görevini tamamlamıştır. Türkiye’de tasarlanıp üretilen ilk yer gözlem uydusudur.
Bilsat uydusu: Ülkemizin ilk gözlem uydusu olma özelliğini taşımaktadır. Görevini tamamlamıştır.
Teknoloji ve Uzay Araştırmaları: Uzay araştırmalarında kullanılan pek çok teknoloji günlük yaşamda da önemli yer bulmaktadır.
- Dijital termometreler NASA’nın yıldızların sıcaklığını ölçen kızılötesi sensör teknolojisinden yararlanılarak geliştirilmiştir.
- Bilgisayar oyunlarında kullanılan joystickler üretilirken uzay araçları için geliştirilen teknolojiden yararlanılmıştır.
- Uzaya gönderilen uydular sayesinde televizyon kanalları izlenebilmekte ve cep telefonları kullanılabilmektedir. Hava tahminleri de uydular sayesinde elde edilmektedir.
- Yıldız bulmak için kullanılan bazı yazılımlardan esinlenerek tıpta kanser hücrelerini yok edecek yeni yazılımlar üretilmiştir.
- Pek çok amaç için kullanılabilen güneş panelleri de uzay çalışmaları sayesinde geliştirilen teknolojik ürünlerdir.
- Teflon, tükenmez kalem, navigasyon cihazı, alüminyum folyo, diş teli, streç film ve yapay kalp pompası, duman dedektörü, itfaiyeci tüpü ve maskesi, cırt cırt gibi araç ve malzemeler uzay araştırmaları sayesinde geliştirilmiştir.
Uzay kirliliği:
Dünya’nın çevresinde veya farklı yörüngelere oturmuş, görevini tamamlamış ve işlevi kalmamış, uydu parçaları ve roketler, uzay araçları ve uzay araçları atıkları, yapay uydular gibi cisimlerin uzayda oluşturduğu kirliliğe denir. Bu gidişle uzayın daha çok kirleneceği ve uzay çalışmalarının olumsuz etkileneceği tahmin edilmektedir. Bu yüzden uzay kirliliğinin önüne geçilmelidir.
Uzay kirliliğinin yol açabileceği olası sonuçlar:
- Uzaydaki atıkların birbiriyle ve meteorlarla çarpışması sonucu hâlâ görevini yapan insanlı ve insansız uzay araçları zarar görebilir.
- Uzaydaki atıklar Dünya’ya çarpabilir ve geri dönüşü olmayan zararlar verebilir.
- Uzay kirliliğine neden olan araçlar Dünya’nın yörüngesinde çok hızlı ve başıboş dolaştığı için uzay araştırmaları zorlaşır.
Uzay kirliliğini önlemek için;
- Uydular iyi planlama ile en az kirlilik oluşturacak şekilde yörüngelere yerleştirilmelidir.
- İşlevini yitirmiş veya görevini tamamlamış uyduların kontrollü bir şekilde dünyaya dönüşü sağlanmalıdır.
Teleskop:
İnsanların göremedikleri gökcisimlerini görebilmeleri veya gördükleri gökcisimlerini daha iyi incelemek için kullandıkları, içerisinde birden fazla mercek bulunduran araçlara teleskop denir.
Teleskop sayesinde; gökcisimlerinin incelenmesi kolaylaştı, uzay bilimi gelişti, gezegenler ve galaksilerinin varlığından haberimiz oldu, Dünyanın uzaydaki konumu hakkında ayrıntılı bilgi gibi bir sürü bilgiye ulaşıldı.
1608 yılında ilk teleskopu Hans Lippershey yapmıştır. Astronomide kullanılacak ilk teleskopu 1609 yılında Gelileo tarafından yapılmıştır.
Teleskoplar; Optik teleskoplar, Radyo teleskopları, X-ışını teleskopları, Kızılötesi ışını teleskopları, Gama ışını teleskopları olmak üzere farklı çeşitleri vardır.
Teleskoplar özellikle gözlemevi(rasathane)’nde çok büyük öneme sahiptir.
Gözlemevi(Rasathane):
Gök cisimlerinin izlendiği, içinde güçlü teleskopların bulunduğu yapılardır.
Gözlemevi kurulacak yerlerde bulunması gereken özellikler;
- Açık gece sayısının çok olması (en az bulutlu)
- Temiz bir atmosfere sahip olması
- Hava ve ışık kirliliğinin en az seviyede olması
- Deprem kuşaklarından uzak olması
- TV ve radyo yayınlarından uzak olması
- Ulaşımın kesintisiz sağlanabileceği bir yer olması
- İhtiyaçların karşılanabilmesi için yerleşim merkezlerine uzak olmayan bir yer olması
Işık kirliliği; insanların yanlış zamanda, yanlış yerde, yanlış miktarda bilinçsiz bir şekilde ışık kullanımından kaynaklanan kirlilik çeşididir. Plansız kentleşmenin olduğu bölgelerde sık yaşanan bir durumdur. Işık kirliliğinin yüksek olduğu yerlerde gökcisimlerinin görülmesi zorlaşır.
Astronomi alanında yapılan çalışmalar:
Astronomi alanında çalışma yapan bilim insanları ve yaptıkları çalışmalar aşağıdaki gibidir.
Ali Kuşçu: Çeşitli güneş saatleri yapmıştır. İstanbul’un enlem ve boylam derecelerini belirlemiş. İlk ay haritasını çizmiştir. Ayın bir bölümüne Ali Kuşçu’nun adı verilmiştir.
Takuyittin: Gezegenlerin konumları ile ilgili araştırmalar yapmış. İstanbul’da çok önemli bir rasathane (gözlemevi) inşa ettirmiştir. Eserlerinde güneş hareketlerini hesaplamıştır. Osmanlıda ilk rasathaneyi kurmuştur. Rasat aletlerine saniye derecelendirmesini koyan ilk bilim insanıdır.
Ömer Hayyam: Dünyanın ilk rasathanesini kuran, Celali Takvimi’nin hazırlayan İranlı bilim adamıdır.
Uluğ Bey: Astronomi ve matematik bilim insanıdır. Astronomi ve bilime önem vermiş ve rasathaneler yaptırmıştır. İlk kapsamlı yıldız cetveli olan “Yıldızlar Cetveli” büyük önem taşımaktadır.
Biruni: Japonya ve Amerika’nın varlığından ilk bahseden bilim insanıdır. Dünya’nın döndüğünü belirten ilk bilim insanıdır. Güneş ve gezegenlerin hareket yönlerini tespit etmiştir.
Harezmi: Cebir bilimiyle ilgilenen ilk Türk bilim insanı olarak bilinir. Astronomi ve matematik dalında incelemeler yapmıştır.
Nicolaus Copernicus: Dünyanın ve diğer gezegenlerin güneşin etrafında döndüğünü ilk kez dile getiren astronomdur. Kopernik’le birlikte dünyanın evrenin merkezi olduğu düşüncesi yıkıldı.
Galileo Galilei: İcat ettiği teleskopla gök cisimlerini incelemiş, önemli astronomi keşifleri yapmıştır.
Johannes Kepler: “Kozmografik Gizem” adlı eserinde gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarını hesaplamıştır. Gezegenlerin hareketlerini açıklayan Kepler kendi adıyla anılan 3 temel yasa ortaya koymuştur. Geliştirdiği teleskop sayesinde gökcisimlerinin hareketini incelemiştir.
Christiaan Huygens: Satürn’ün uydusu Titan’ı, Orion takımyıldızını keşfeden Huygens, ayrıca daha dakik saatler ve daha güçlü teleskoplar yapılmasına katkıda bulunmuştur.
Georges Lemaitre: Büyük patlama teorisini ilk ortaya atan rahip ve bilim adamı. Evrenin bir zamanlar bir atomun içinde sıkışmış olduğunu, parçalanan atomun evreni oluşturduğunu ileri sürdüğü görüşü önceleri kabul görmese de daha sonra birçok delille birlikte kabullenildi.
Edwin Hubble: Evrenin sürekli genişlediğini ispatlayan, yıldızların uzaklaştıklarını bize ulaşan renklerindeki farklılaşmalar sayesinde ortaya koyan, Samanyolu’ndan farklı galaksiler de olduğunu ispatlayan bilim adamı.
Jan Hendrik Oort: Samanyolu Galaksisi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan bilim insanı, galaksinin dönme hareketini açıklamış, sarmal yapıda olduğunu keşfetmiştir.