Madde:
- Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir.
- Maddeyi oluşturan ve maddenin özelliğini gösteren en küçük yapı taşına maddenin taneciği(atom) denir.
- Maddeler dışarıdan bakılınca bütünmüş gibi gözükse de bütün maddeler taneciklerden oluşmuştur.
- Maddenin taneciklerden oluşmasının yanı sıra tanecikleri arasında da maddenin cinsi ve fiziksel haline bağlı olarak boşluklar bulunmaktadır.
- Madde tanecikleri hareket halindedir. Maddenin fiziksel hâline bağlı olarak taneciklerin hareketleri de farklılık gösterir. Madde taneciklerinin bulundukları yerde yaptıkları harekete titreşim hareketi Sıvı veya gaz halinde bulunan maddelerin tanecikleri birbiri üzerinde kayarak öteleme hareketi(yer değiştirme) yaparlar. Ayrıca sıvı ve gaz halde bulunan maddelerin taneciklerinin kendi etrafında yaptığı dönme hareketi vardır.
Maddenin halleri ve tanecikli yapısı:
Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3 üç farklı halde bulunmaktadır.
Katılar:
- Kalem, silgi, demir, pencere, kapı gibi maddeler katı maddelere örnektir.
- Maddenin en düzenli halidir.
- Belirli bir hacmi vardır.
- Belirli bir şekli vardır.
- Tanecikler arasındaki boşluk çok azdır.
- Tanecikler birbirine çok yakın ve temas halindedir.
- Tanecikler sık ve düzenlidir.
- Katıların tanecikler arasındaki boşluk çok az olduğu için sıkıştırılamaz.
- Tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar.
- Taneciklerin sahip olduğu enerji azdır.
Sıvılar:
- Zeytinyağı, su, kolonya, kola gibi maddeler sıvı maddelere örnektir.
- Katılara göre daha az düzenli, gazlara göre daha düzenli bir haldedir.
- Belirli bir hacmi vardır.
- Belirli bir şekli yoktur, bulundukları kabın şeklini alır.
- Tanecikler arası boşluk katılara göre fazla, gazlara göre azdır.
- Tanecikler birbirine temas halindedir.
- Tanecikler düzensizdir.
- Sıvıların tanecikleri arasındaki boşluk katılara bir miktar fazladır. Bundan dolayı sıvılar birazcık sıkıştırılabilir ancak bu miktar çok az olduğu için sıvılar sıkıştırılamaz olarak kabul edilir.
- Tanecikleri titreşim, öteleme, birbiri üzerinden kayarak dönme hareketi yaparlar.
- Taneciklerinin sahip olduğu enerji gazlara göre az, katılara göre fazladır.
Gazlar:
- Su buharı, oksijen, karbondioksit gibi maddeler gaz maddelere örnektir.
- Maddenin en düzensiz halidir.
- Belirli bir hacmi yoktur.
- Belirli bir şekli yoktur.
- Tanecikler arasında boşluk fazladır. Tanecikler birbirinden bağımsız haldedir.
- Tanecikler çok düzensizdir.
- Gazların tanecikler arasındaki boşluk çok fazla olduğu için sıkıştırılabilir.
- Tanecikleri titreşim, öteleme, dönme hareketi yaparlar.
- Taneciklerinin sahip olduğu enerji fazladır.
Maddenin katı, sıvı ve gaz hallerinin karşılaştırılması
|
Maddenin halleri Özellikler |
KATI | SIVI | GAZ |
|
Taneciklerden oluşma |
Evet | Evet |
Evet |
|
Tanecikler arası boşluk |
Çok az | Az | Fazla |
| Taneciklerin enerjisi | Çok az | Az |
Fazla |
|
Belirli bir hacim |
Var | Var |
Yok |
| Belirli bir şekil | Var | Yok |
Yok |
|
Sıkıştırılabilme |
Sıkıştırılamaz | Sıkıştırılamaz |
Sıkıştırılabilir |
|
Titreşim hareketi |
Var | Var | Var |
|
Dönme hareketi |
Yok | Var |
Var |
|
Yer değiştirme hareketi |
Yok | Var |
Var |
| Akışkanlık özelliği | Yok | Var |
Var |
Hal değişimi:
Maddelerin ısı alarak ya da ısı vererek bir hâlden başka bir hâle geçmelerine denir. Erime, donma, buharlaşma, yoğuşma, kırağılaşma ve süblimleşme hal değiştirme olaylarıdır.
Erime: Katı haldeki maddenin çevresinden ısı alarak sıvı hale geçmesine denir.
Donma: Sıvı haldeki maddenin çevresine ısı vererek katı hale geçmesine denir.
Buharlaşma: Sıvı haldeki maddenin çevresinden ısı alarak gaz haline dönüşmesine denir.
Yoğuşma: Gaz haldeki maddenin çevresine ısı vererek sıvı hale geçmesine denir.
Süblimleşme: Katı haldeki maddenin çevresinden ısı alarak sıvı hale geçmeden direk gaz hale geçmesine denir.
Kırağılaşma: Gaz haldeki bir maddenin çevresine ısı vererek sıvı hale geçmeden direk katı hale geçmesine denir.
Madde katı halden sıvı hale, sıvı halden gaz hale geçerken enerji kazandığı için maddenin taneciklerinin hareketliliği artar. Ayrıca maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve düzensizlik de artar.
Madde gaz halden sıvı hale, sıvı halden katı hale geçerken enerji kaybettiği için maddenin taneciklerinin hareketliliği azalır. Ayrıca maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve düzensizlik de azalır.