Mayoz
Sperm ve yumurta hücrelerinin birleşmesine döllenme, döllenmiş yumurtaya zigot denir. Zigotun gelişmesiyle embriyo, embriyonun gelişmesi ile de yeni birey oluşur.
Eşeyli üremede dişi ve erkek bireyin genetik özellikleri yavrulara aktarılır. Bunun için mitozdan farklı hücre bölünmesi mayoz gerçekleşir.
Mayozun canlılar için önemi:
- Sperm ana hücresinden sperm hücresini, yumurta ana hücresinden yumurta hücresi oluşumunu sağlar.
- Mayoz bölünmeyle 2n kromozomlu eşey ana hücrelerinden, n kromozomlu dişi veya erkek üreme hücreleri oluşur. Bu hücreler birleşerek 2n kromozomlu yeni canlıyı oluşturur. Bu sayede türlerin kromozom sayısı nesilden nesile değişmeden sabit kalır.
- Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen parça değişimi ile yeni canlının genlerinde çeşitlilik ortaya çıkar. Atalarından farklı özelliklere sahip bireyler dünya üzerinde biyolojik çeşitlilik meydana getirir.
- Mayoz bölünme ile kazanılan özellikler, farklı çevre şartlarında türlerin yaşamını sürdürmesine yardımcı olur.
Mayoz bölünmenin evreleri:
Mayoz bölünme Mayoz-I ve Mayoz-II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
Mayoz-I:
- Hücre bölünme için gerekli hazırlıkları yapar. DNA kendini eşleyerek miktarını iki katına çıkarır.
- DNA iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. DNA’nın kopyalanması ile kromozom sayısı değil kromozomdaki DNA miktarı artar. Çekirdek zarı eriyerek kaybolur. Homolog kromozomlar yanaya gelerek birbiri üzerine kıvrılır ve aralarında parça değişimi olur.
Homolog kromozom: Biri anneden biri babadan gelen, şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen kromozomlardır. Homolog kromozomlar çiftler halinde bulunur. Homolog kromozom çiftleri, aynı biyolojik özellikler üzerine etki eden genleri taşır.
Parça değişimi: Mayoz bölünmede her biri eşlenmiş DNA’ya sahip homolog kromozom çiftleri yan yana gelip bazı noktalarda birbiri üzerine kıvrılır. Genler karşılıklı olacak şekilde homolog kromozomlar arasında yer değiştirir. Bu gen değişimine parça değişimi denir. Üreme hücreleri parça değişimi sayesinde birbirinden ve anne-babadan farklı gen yapısına sahip olur.
- Parça değişimi sonrası iğ iplikleri homolog kromozomlara tutunarak hücrenin ortasına tek sıra olacak şekilde dizilir.
- İğ iplikleri kısalarak homolog kromozom çiftlerini ayırır ve farklı kutuplara çeker. Bu sayede hücrelerin kromozom sayıları yarıya iner.
- Sitoplazma bölünmesinin ardından n kromozomlu iki yeni hücre oluşur. Oluşan bu hücrelerde homolog çiftleri oluşturan kromozomların birer tanesi bulunur.
Mayoz-II:
- Mayoz-II mitoz bölünmeye benzer. Bu aşamada DNA kendini eşleyerek çoğalmaz.
- Birinci aşamada oluşan iki hücre, tekrar bölünerek dört hücre oluşur.
- İğ iplikleri kromozomların orta noktalarına tutunur, bu haliyle kromozomlar hücrenin ortasına tek sıra olacak şekilde dizilir.
- İğ iplikleri kısalarak kardeş kromatitleri birbirinden ayırır ve hücrenin zıt kutuplarına çeker.
- Zıt kutuplara çekilen kromatitler uzayıp incelerek tekrar DNA ipliğine dönüşür. Çekirdek zarı tekrar oluşmaya başlar.
- Sitoplazma bölünmesi tamamlandıktan sonra birbirinden farklı dört yeni n kromozomlu hücre oluşmuş olur.
Üreme Hücrelerinin Mayozla Oluşumu:
Sperm ana hücresinin mayoz bölünmesi sonucu 4 sperm hücresi oluşur. Aynı şekilde yumurta ana hücresi de mayoz bölünme geçirerek 4 yumurta hücresi oluşturur. Mayoz bölünme sonucunda oluşan sperm hücrelerinin hepsi döllenme olayına katılabilirken, yumurta hücrelerinin sadece bir tanesi döllenme yeteneğine sahiptir. Bu yüzden daha küçük yapıda olan diğer üç hücre döllenmeye katılamaz.
Mitoz ve mayoz arasındaki farklar:
|
MİTOZ |
MAYOZ |
|
Vücut hücrelerinde görülür. |
Üreme organlarındaki üreme ana hücrelerinde görülür. |
|
2n kromozomlu bir hücreden 2n kromozomlu iki hücre oluşur. |
2n kromozomlu bir hücreden n kromozomlu dört hücre oluşur. |
| Kromozom sayısı değişmez. |
Kromozom sayısı yarıya iner. |
|
Oluşan hücrelerin gen yapısı aynıdır. |
Oluşan hücrelerin gen yapısı birbirinden farklıdır. |
|
Bütün canlılarda görülür. |
Eşeyli üreyen canlılarda görülür. |
|
Yaşam boyu devam eder. |
Sadece üreme dönemi boyunca devam eder. |
| Parça değişimi görülmez. Tür içi çeşitlilik sağlamaz. |
Parça değişimi görülür. Tür içi çeşitlilik sağlar. |
|
Tek aşamada gerçekleşir. |
Mayoz-I ve mayoz-II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. |
|
Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. |
Çok hücreli canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. |
| Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez gerçekleşir. | Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir. |
| Mitoz geçiren hücre tekrardan mitoz geçirebilir. |
Mayoz geçiren hücre tekrardan mayoz geçiremez. |
